nº 59 marzo 05

XXV ANIVERSARIO DO ASASINATO

DE ÓSCAR ROMERO

24 de marzo de 1980 en El Salvador: Monseñor Óscar Romero era asasinado. A súa denuncia profética das causas e responsables da inxustiza e da opresión exercida contra o pobo salvadoreño, o seu pobo, puxérao no punto de mira das oligarquías salvadoreñas. 25 anos despois Romero segue a ser para moitas persoas e colectivos en todo o mundo un testemuño de esperanza, unha proba viva de que outro mundo e outra Igrexa son posibles. Neste número de marzo nós queremos traer ás nosas páxinas o significado pleno da súa vida e da súa morte a través das palabras de María López Vigil, autora do libro Piezas para un retrato, que con motivo da segunda edición da obra reflexiona sobre o alcance e sentido último da figura do arzobispo salvadoreño. Incluimos tamén algúns fragmentos do libro, algunhas pezas dese fermoso e sinxelo retrato habitado páxina a páxina pola voz do pobo que converteu a Romero.

A finais dos anos setenta chegoulle a súa hora a Centroamérica. A loita sandinista en Nicaragua, que desembocaría no trunfo revolucionario de 1979, e os esforzos das organizacións campesiñas, populares e guerrilleiras en Guatemala e en El Salvador colocaron ó traspatio do imperio no centro do xardín da solidariedade mundial. Aquela hora, aquela atención solidaria cara este esquecido recuncho da nosa América, durou varios anos, dabondo para nos selar de xeito indeleble.

Hoxe, aquela etapa semilla xa moi lonxana. Tanto cambiou Centroamérica nestes últimos anos. Tanto é o triste e o perdido. Tanto o transformado e o avanzado. Tanto o que semellaba sólido e era fráxil. Tanto o que se demostrou efémero. Tantas as páxinas superadas, as bágoas, o sangue, as montañas de mortos, o heroísmo espectacular e o compromiso persistente e silencioso para cambiar as cousas.

Á hora do reconto, presinto que será Monseñor Óscar Romero, o máis universal dos salvadoreños, quen en definitiva nos representará a centroamericanos e centroamericanas nas páxinas desa historia maior, a que se escribe coa distancia que nos regala o tiempo.

Na traxectoria deste home, no seu cambio persoal, nas súas palabras, na morte con que o mataron, están resumidos todos –ou case todos, que non é o mesmo pero é igual– os grandes desafíos daquela etapa: a represión cruel, o peche dos espacios cidadáns, a tenaz loita polos dereitos humanos diariamente violados, a organización popular, a obscena inxerencia de Estados Unidos, o terrorismo de Estado, o espertar da consciencia campesiña, o xurdimento de “outra” Igrexa, os presos políticos, as torturadas, os desaparecidos, as refuxiadas, a resistencia sen tregua, a pobreza e a miseria a tocar fondo. E a guerra. E o anhelo dunha paz xusta e digna.

En todo iso estivo este home, tamén sacerdote e bispo. É o símbolo dunha morea de anos inesquecibles, dunha época gloriosa vivida neste recuncho do planeta. Pasarán os tempos e el, como icona, representará á Centroamérica daquel momento único. E faráo cabalmente.

María López Vigil

FRAGMENTOS DE PIEZAS PARA UN RETRATO

Despois duns meses traballando en Nicaragua decidín regresar medio agachado a El Salvador para ver se podía quedar. En seguida comuniquei con Monseñor Romero.

–Que dita que logrou entrar –alegrouse el–. ¿Por que non ven a concelebrar a misa comigo mañá e así anunciamos publicamente que vostede regresou?

–Vaia pois.

Aceptei. Había uns meses me capturaran no aeroporto de San Salvador regresando de Colombia e como a tantos outros curas salvadoreños me expulsaron do país. Monseñor Romero mandoume a Nicaragua a que traballara en Estelí. Xa estaba en marcha a revolución sandinista e el estaba moi interesado en coñecer cómo se desenvolvía aquilo. Todo iso estaba lembrando eu cando repicou o teléfono. Era de novo Monseñor.

–Pensándoo mellor, creo que non é conveniente que veña á misa, pero o agardo o luns na noite e platicamos.

–Vaia pois.

O luns 17 de marzo fun onda el.

–Mire, padre Astor –díxome con gran preocupación–, é mellor que saia do país. Marche, volte a Nicaragua, aquí non vai poder facer, non se vai poder mover. Esta oligarquía está fanatizada e vostede non duraría nin 24 horas; mataráno. A min tamén, axiña han varrerme a min tamén...

Levou a man á cruz, agarrouna, soltouna, voltouna apertar…

–Pero xa verá, virán outros tempos e serán mellores. Con todos vostedes, os sacerdotes que están fóra do país, temos que crear unha reserviña para cando El Salvador cambie e xa poidan regresar. A túa experiencia alá en Nicaragua é moi importante para todos. Para min tamén. Temos que revalorizar esa palabra que tanto medo me dera antes, a palabra “revolución”. Esa palabra leva moito evanxeo dentro.

(Astor Ruiz)

Cada día o que el dicía era o que nos daba vida: as súas homilías eran o máis agardado da semana. Eu traballaba nas comunidades de San Ramón e o domingo saía da miña casa a pé ata Catedral. E non necesitaba levar radio para oír a súa homilía, porque ía oíndoa en todo o camiño. Non había casa que non tivera prendida a súa radio escoitándoo a el. ¡Toda a miña ruta era homilía! Como se houbera unha cadea de radio, unha soa emisora.

(Martina Guzmán)

Veño do mais pequeño país da lonxana América Latina. Veño traendo no meu corazón de cristián salvadoreño e de pastor, o saúdo, o agradecemento e a alegría de compartir experiencias vitais…

O noso mundo salvadoreño non é unha abstracción, non é un caso máis do que se entende por “mundo” en países desenvolvimos como o de vostedes. É un mundo que na súa inmensa maioría está formado por homes e mulleres pobres e oprimidos...

Agora sabemos mellor o que é pecado. Sabemos que a ofensa a Deus é a morte do ser humano. Sabemos que o pecado é verdadeiramente mortal, pero non só pola morte interna de quen o comete, senón pola morte real e obxectiva que produce. Recordamos, é aquilo que deu morte ó Fillo de Deus e pecado segue a ser aquilo que dá morte ós fillos de Deus…

Os antigos cristiáns dicían: “A gloria de Deus é que o home viva”. Nós poderiamos concretar isto dicindo: “A gloria de Deus é que o pobre viva”.

(Discurso na Universidade de Lovaina, Bélxica, ó recibir o Doutorado Honoris Causa en Humanidades, 2 de febreiro de 1980)

Un daqueles días de marzo, periodistas do diario mexicano Excelsior preguntáronlle a Romero o que todo o mundo se estaba a preguntar e presentía: o arzobispo de El Salvador estaba na raia. E el presentíndoo tamén contestou:

– “Si, fun frecuentemente ameazado de morte, pero debo dicir que como cristián non creo na morte sen resurrección. Se me matan, resucitarei no pobo salvadoreño. Dígoo sen ningunha xactancia, coa máis grande humildade. Oxalá, si, se convenceran de que perderán o seu tempo. Un bispo morrerá, pero a Igrexa de Deus, que é o pobo, non perecerá xamáis”.

“Eu querería facer un chamamento de xeito especial ós homes do exército, e en concreto ás bases da Garda Nacional, da Policía, dos cuarteis. ¡Irmáns, son do noso mesmo pobo, matan ós seus mesmos irmáns campesiños! E ante unha orde de matar que dea un home debe prevalecer a lei de Deus que di: non matar. Ningún soldado está obrigado a obedecer unha orde contra a lei de Deus. Unha lei inmoral ninguén ten que a cumprir. Xa é tempo de que recuperen a súa consciencia e obedezan antes á súa consciencia que á orde do pecado. A Igrexa, defensora dos dereitos de Deus, da dignidade humana, da persoa, non pode quedar calada ante tanta abominación. Queremos que o goberno tome en serio que de nada serven as reformas se van tinguidas de tanta sangue. No nome de Deus e non nome deste sufrido pobo, cuxos lamentos suben ata o ceo cada día máis tumultuosos, suplícolles, rógolles, ordénolles no nome de Deus: ¡cese a represión!”

Homilía, 23 de marzo de 1980